12 Eylül 1980 askeri darbesinin üzerinden 45 yıl geçerken, bu kritik olayın arka planındaki güç dinamikleri ve etkileri gün yüzüne çıkmaya devam ediyor. Türkiye'nin siyasi tarihini şekillendiren bu darbenin, derin NATO ve CIA'nın etkisiyle nasıl planlandığı ve uygulandığı, pek çok araştırmacı ve tarihçi tarafından inceleniyor. A Haber Araştırma Planlama Servisi Şefi Burhan Aytekin, bu dönemi ve yaşananları detaylı bir şekilde aktarıyor.
Darbe Öncesi Siyasi İstikrarsızlık
Kıbrıs Barış Harekatı'nın ardından Türkiye, silah ambargoları ve ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya kaldı. 1978-1979 yıllarında AP, MSP ve MHP koalisyonunun düşmesiyle siyasi istikrarsızlık derinleşti. Başbakan Bülent Ecevit'in kurduğu hükümet, milletvekili ara seçimlerinde önemli bir oy kaybı yaşadı ve bu durum, Türkiye'yi kaosa sürükleyen süreçte bir dönüm noktası oldu. Aynı dönemde NATO'dan çekilen Yunanistan, yeniden NATO'ya katılma girişiminde bulunurken, Türkiye bu durumu veto ediyordu.
Silah Kaçakçılığı ve Terör Örgütleri
Kıbrıs Barış Harekatı'nın ardından ABD ve derin NATO, Türkiye'ye yasadışı yollarla silah sokarak, sağ ve sol grupların silahlandırılmasına destek veriyordu. Terör örgütlerine sağlanan silahlar, Türkiye'nin içindeki karışıklığı artırmak için kullanılıyordu. Dönemin Gümrük ve Tekel Bakanı Gün Sazak, CIA ve derin NATO'nun Türkiye üzerindeki kaos planlarını ifşa edebilmek için Milliyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Abdi İpekçi’ye gizli belgeler sunmuştu. Bu belgeler, gümrüklerdeki uyuşturucu ve silah kaçakçılığını deşifre ediyordu.
İşkence ve Gözaltılar
12 Eylül darbesinin hemen ardından, Türkiye'de büyük bir baskı ve gözaltı dönemi başladı. 650 bin kişi gözaltına alındı, 1 milyon 683 bin kişi fişlendi ve 50 kişi idam edildi. 171 kişi ise işkence sonucu hayatını kaybetti. Bu dönemde, ülkede adeta bir korku iklimi hâkim oldu. Darbenin ilk günlerinde tankların sokaklarda gezmesi ve TRT'den okunan darbe bildirisi, Türkiye'nin siyasi yapısını köklü bir şekilde değiştirdi.
CIA'nın Rolü ve Darbe Sonrası Gelişmeler
CIA Türkiye Masası Şefi Paul Henze, 12 Eylül darbesinin başarılı bir şekilde gerçekleştirildiğini dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter’a bildirdi. Darbe sonrası, Evren Cuntası'nın ilk icraatlarından biri de Yunanistan’ın NATO üyeliği önündeki engellerin kaldırılması oldu. Bu durum, darbenin uluslararası boyutunu ve derin güçlerin etkisini gözler önüne seriyor. Darbenin üzerinden geçen yıllar, Türkiye'nin siyasi tarihindeki bu kritik dönemin nasıl şekillendiğine dair yeni yaklaşımlar ve yorumlar sunmaya devam ediyor.
